Pomnik Tomáša Baty w Zlínie wygląda jak świetlista szkatułka postawiona na zielonej osi miasta. W środku, wrażenie lekkości potęguje się: przezroczyste ściany, surowe kolumny, czerwone posadzki i replika samolotu zawieszona w przestrzeni są jak metafora radykalnych przekonań Baty. To dla Czechów ważna postać – ikona miasta i prawdziwe dobro narodowe.
Tomáš Bata (1876–1932) był czeskim przedsiębiorcą, który z małego rodzinnego zakładu stworzył jedną z największych firm obuwniczych świata. Słynął z pragmatycznego idealizmu: łączył twarde zasady efektywności z przekonaniem, że pracownik potrzebuje godnych warunków życia, aby dobrze pracować.
Bata zginął tragicznie w katastrofie lotniczej, ale jego idee – przejrzystość, organizacja, odpowiedzialność – do dziś wybrzmiewają w charakterze Zlína, skupionego wokół dziedzictwa marki Bata.
W krystalicznej bryle budynku-pomnika odbija się więc idea miasta, które miało być laboratorium nowoczesności. Wciąż można tu poczuć ducha wiary w postęp – w to, że dobra architektura może podnosić standard życia.
Pomnik Tomáša Baty
Memoriał zaprojektował architekt František Lýdie Gahura w latach 1932–1933. Prace nad projektem rozpoczęły się w 1932 roku, tuż po śmierci Tomáša Baty, a budynek ukończono i uroczyście otwarto 12 lipca 1933, dokładnie rok po katastrofie lotniczej.
Budynek jest niemal ascetyczny: smukły moduł żelbetowego szkieletu wspierany na okrągłych słupach i ogromne połacie szkła sprawiają wrażenie, jakby ściany w ogóle nie istniały. To jedna z najczystszych manifestacji czeskiego funkcjonalizmu lat trzydziestych.
Laboratorium funkcjonalizmu
Wnętrze budynku to obszerna świetlista hala bez podziałów, tak jasna, że granica między przestrzenią a światłem zgodnie z założeniami modernizmu. Szkło na elewacji otwiera przestrzeń, podtrzymywaną jedynie lekką strukturą konstrukcji.
Niczego tu nie ukryto – instalacje techniczne zostały umieszczone poza główną bryłą, dzięki temu przestrzeń pozostaje niemal transparentna.
Wszystko jest tu podporządkowane ideom porządku i klarowności. Bata wierzył, że są to fundamenty nowoczesnego zarządzania.
Kolumny – powtarzalne i spokojne – podkreślają jego wiarę w rytm i system. A wnętrze pozbawione zbędnych detali jest architektonicznym odpowiednikiem batowskiej zasady: nie komplikować, nie dekorować ponad potrzebę, projektować tak, aby wszystko działało.
Zlin. Czeska maszyna do mieszkania i pierwsze funkcjonalistyczne miasto na świecie
Jak zbudowano Zlín
Całe miasto było produktem tej samej filozofii, która kazała stawiać lekkie, przeszklone hale fabryczne. Siatka ulic oparta na regularnym module, powtarzalne domy niczym klocki z przemysłowej układanki, zieleń wpisana między zabudowę, aby każdy pracownik miał przestrzeń do oddechu.
Dbał też o edukację i kulturę – pracownik miał mieć blisko do szkoły, kina i szpitala, bo godne i usystematyzowane życie było w jego mniemaniu równie ważne jak wydajna linia produkcyjna.
W 1954 r. Miejsce Pamięci przekształcono w galerię sztuki. Podczas niedawnej przebudowy usunięto wszystko, co nie pochodziło z lat 30. XX wieku. Szkielet budynku został odsłonięty i otrzymał nową szklaną powłokę. W ten sposób przywrócono budynek do pierwotnej czystej wersji.
