Werkbund. Droga ku nowoczesności

Wierzono, że mogą zmienić człowieka i jego życie. Trwale wpłynąć na krajobraz architektoniczny i zapoczątkować nowy sposób myślenia o budowie mieszkań. Były wyrazem przekonania, że w nowoczesnym, demokratycznym świecie możliwe jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych ludności, a tym samym stworzenie nowego, świadomego swych wyborów społeczeństwa. Weissenhof, Nový Dům, WuWA, Neubühl, Lainz, Baba – osiedla Werkbundu zbudowane w Europie w latach 1927-1932 w znaczącym stopniu wpłynęły na rozwój architektury światowej.

6 eksperymentalnych osiedli Werkbundu

Jest ich zaledwie sześć – w Niemczech, Polsce, Czechach, Szwajcarii i Austrii – i to właśnie one symbolizują „architektoniczno-urbanistyczną rewolucję” pierwszej połowy XX wieku. Są dziedzictwem kulturowym nadzwyczajnej rangi, odzwierciedleniem historii ruchów polityczno-społecznych w Europie, świadectwem rozpowszechniania architektury modernizmu, a dzisiaj i w przyszłości ambitnym wyzwaniem w dziedzinie ochrony zabytków.

Stuttgart_01

We wrześniu 2011 roku pomiędzy Wrocławiem a Stuttgartem powstał zaczątek sieci wymiany doświadczeń dotyczących ochrony osiedli Werkbundu. Rok później w Stuttgarcie pokazano wystawę poświęconą wrocławskiemu osiedlu WuWA, a we Wrocławiu wystawę o stuttgarckim osiedlu Weissenhof. Już wtedy uznano, iż celem sieci współpracy powinna być nie tylko wymiana doświadczeń w kręgach bezpośrednio zainteresowanych tą tematyką, ale również dbałość o uznanie roli osiedli w kontekście osiągnięć kultury europejskiej. Jako jedno z zadań sformułowano wspólne podjęcie starań o przyznanie osiedlom Europejskiego Znaku Dziedzictwa.

Wroclaw_10

W listopadzie 2013 roku w Stuttgarcie po raz pierwszy w historii odbyło się spotkanie przedstawicieli wszystkich sześciu osiedli. Powstała wtedy sieć współpracy sześciu europejskich miast. Wyrażono wolę, aby w 2016 roku we Wrocławiu – Europejskiej Stolicy Kultury, zaprezentować wspólnie wszystkie osiedla i pokazać ich znaczenie w kontekście europejskiego dziedzictwa kulturowego.

Stowarzyszenie Werkbund powstało w Niemczech w 1907 roku pod wpływem postępowych ruchów artystycznych, które zrodziły się w Wielkiej Brytanii i rozpowszechniły w Europie pod koniec XIX wieku. Kilka lat po jego założeniu, w sąsiednich krajach powstały lokalne oddziały Werkbundu (w 1913 – austriacki i szwajcarski, w 1920 roku – czechosłowacki).

W związku z rosnącym znaczeniem przemysłu w Europie, celem członków Werkbundu było projektowanie przedmiotów przeznaczonych do produkcji masowej, a jednocześnie nie pozbawionych walorów artystycznych. Po I wojnie światowej zainteresowania Werkbundu skupiły się mieszkaniu jako „przedmiocie” masowej produkcji. Było to możliwe przede wszystkim dzięki przemysłowej prefabrykacji wielkoformatowych elementów budowlanych. Werkbund był też propagatorem nurtu „Neues Bauen“ i w ogromnym stopniu przyczynił się do rozwoju nowoczesnej architektury na świecie.

Pierwszą wystawę poświęconą nowoczesnemu mieszkaniu zrealizował Werkbund w Stuttgarcie w 1927 roku. Nowatorskim pomysłem było pokazanie w ramach wystawy nie tylko klasycznej ekspozycji dotyczącej nowych materiałów i technik budowlanych w tymczasowych obiektach, lecz całego osiedla domów z urządzonymi wnętrzami. W ten sposób w ramach wystawy w Stuttgarcie powstało osiedle Weissenhof. Było ono wynikiem współpracy 17 awangardowych architektów ówczesnej Europy oraz mocnym impulsem dla międzynarodowego ruchu modernizmu.

Zurich_12

Już rok później, w 1928 roku, założono w La Sarraz CIAM (Congrès Internationaux de l’Architecture Moderne – Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej), a oddziały Werkbundu w różnych krajach przygotowały kolejne wystawy mieszkaniowe , również w formie zrealizowanych osiedli wzorcowych.

Powstały osiedla w Brnie (1928), Wrocławiu (1929), Zurychu (1931), Wiedniu i Pradze (1932). Każde z nich było inne, ponieważ koncentrowano się na odmiennych tematycznie i architektonicznie aspektach, nawiązując do gospodarczych i politycznych warunków w danym kraju. Stanowiły one rodzaj eksperymentu mającego na celu sprawdzenia funkcjonalnych założeń nowoczesnej architektury, przedstawienia nowych technicznych możliwości w budownictwie masowym oraz zaprezentowania nowego typu tanich małych i średnich mieszkań mających duże znaczenie społeczne. Wybudowane gotowe i urządzone domy miały przekonać przyszłych użytkowników do nowych sposobów mieszkania.

Lata powojenne to dla większości osiedli Werkbundu, częściowo zniszczonych wskutek działań militarnych, okres degradacji i zaniedbań. Zainteresowanie i uznanie rodziły się bardzo powoli, a dopiero po okresie ustrojowej transformacji pod koniec lat 80. XX wieku możliwe było właściwe spojrzenie na ogólnoeuropejski wymiar tych architektonicznych osiągnięć. Wszystkie osiedla Werkbundu do dzisiaj istnieją i są zamieszkałe. Zachowanie tych eksperymentalnych domów i ich otoczenia jest wielkim wyzwaniem dla ochrony i konserwacji zabytków.

Zapisz się do newslettera!

Powiązane artykuły: